Potrzeba opracowania Standardów funkcjonowania Warsztatów Terapii Zajęciowej wyniknęła z analizy dotychczasowego działania warsztatów oraz potrzeby jeszcze efektywniejszego wspierania osób z niepełnosprawnościami w celu uzyskania maksymalnej samodzielności życiowej, w tym podjęcia zatrudnienia.
Szczegółowe cele Standardów uwzględniają:
Dokument wskazuje na kluczowe etapy wdrażania Standardów funkcjonowania WTZ – poczynając od pilotażu (w tym m.in. szkolenie kadry WTZ oraz doposażenie w sprzęt niezbędny testowania Standardów), modyfikacji Standardów po etapie ich testowania, poprzez rozpowszechnienie wiedzy na temat standardów, umożliwienie wszystkim WTZ bieżącego dostępu do pakietu szkoleń wymienionych w standardach, realizację szkoleń dla pracowników jednostek organizacyjnych samorządu powiatowego, w tym urzędów pracy oraz wdrożenie standardów do praktyki wraz monitoringiem zmian.
Standardy wskazują na miejsce WTZ w działaniach na rzecz włączenia społecznego oraz aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami. To ważna kwestia, nie tylko dla samych warsztatów, ale też dla ich otoczenia. WTZ są usytuowane pomiędzy kilkoma dużymi obszarami: pomocy społecznej, rynku pracy, ekonomii społecznej, edukacji i systemu opieki zdrowotnej, działają w każdym z tych obszarów i każdy ma wpływ na ich działania. Pokazano także, że działając na pograniczu wielu obszarów jednocześnie pozostaje poza nimi.
Wskazano na rolę WTZ – dotychczas niejednoznaczną. Jest nią działanie na rzecz pełnego włączenia społecznego jego uczestników, z poszanowaniem prawa do samostanowienia, oparte o proces pozyskiwania lub przywracania umiejętności niezbędnych do prowadzenia przez osoby z niepełnosprawnością niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia – w maksymalnie możliwym stopniu. Tak określona rola WTZ wskazuje na konieczność pracy w dwóch głównych obszarach: włączenia społecznego i aktywizacji zawodowej.
Kolejną ważną kwestią poruszoną w Standardach, która stanowi jedną z najważniejszych zasad współczesnego podejścia do problemów osób z niepełnosprawnościami, jest prawo do samostanowienia uczestników WTZ. Wskazano na kluczowe obszary działania WTZ w kwestii budowania i wzmacniania kompetencji uczestników warsztatów do samostanowienia oraz opracowano wskazówki, jak w praktyce to prawo może być zapewniane. Podkreślono także znaczenie zapewnienia komunikacji alternatywnej w procesie zwiększania autonomii decyzyjnej osób z niepełnosprawnościami.
Ponadto w Standardach przedstawiono rekomendowane podejście do sporządzania diagnozy potrzeb, możliwości i oczekiwań uczestnika, oparte na modelu biopsychospołecznym (funkcjonalnym), jako punktcie wyjścia do projektowania działań dopasowanych do indywidualnej sytuacji, służących rozwijaniu umiejętności społecznych i zawodowych osób z niepełnosprawnościami. Zaproponowana diagnoza funkcjonalna obejmuje 9 obszarów diagnostycznych:
Zmodyfikowana, w oparciu o pilotaż, diagnoza pozwała na kompleksową ocenę poziomu funkcjonowania każdego uczestnika WTZ (tj. osób z różnymi niepełnosprawnościami).
W dokumencie zawarto także instrukcję stosowania modelu oceny funkcjonalnej wraz z przykładem wypełnienia wzoru diagnozy.
Standardy zawierają także wskazówki do tworzenia IPR oraz do mierzenia postępów uczestników (wraz ze wzorami formularzy stanowiącymi załączniki do standardów). Ponadto dokument zawiera także kluczowe informacje w zakresie realizacji indywidualnego programu rehabilitacji. Wskazano na kluczowe obszary pracy z osobami z niepełnosprawnością oraz możliwe formy i metody pracy – do wykorzystania w odniesieniu do indywidualnych potrzeb danego uczestnika. Zawarto podpowiedzi, jak skutecznie współtowarzyszyć uczestnikowi i komunikować się z nim, a także w jaki sposób współpracować z osobami wspierającymi go (niekoniecznie z rodzicami czy opiekunami). Podkreślono, że praca z uczestnikiem musi opierać się na dwóch filarach – nabycie kompetencji społecznych i zawodowych oraz kształtowanie umiejętności ich wykorzystania w życiu.
Wskazano na znaczenie kompetencji kadry WTZ i rolę kierownika jako kreatora realizacji IPR uczestników, na wartości wynikające z zatrudnienia w WTZ trenera pracy, a także możliwe sposoby współpracy z otoczeniem.
Standardy zawierają także wskazówki do tworzenia i realizacji planu szkoleń dla kadry WTZ, opartego o diagnozę potrzeb szkoleniowych oraz kluczowe programy szkoleniowe w zakresie:
Ponadto dokument zawiera rekomendację wykorzystania programu szkolenia opisanego w publikacji pt. Wytyczne dotyczących świadczenia usług przez trenera pracy – Zestaw II Zestaw narzędzi do szkolenia trenerów pracy[1] w zakresie przygotowania do pełnienia funkcji trenera pracy oraz otwarty katalog sprzętu niezbędnego do wdrożenia standardów funkcjonowania WTZ do praktyki.
W celu wdrożenia instrumentu do systemu wsparcia przygotowano propozycje zmiany następujących aktów prawnych:
Przygotowano także ocenę skutków regulacji.
[1] Publikacja opracowana w ramach projektu „Trener pracy jako sposób na zwiększenie zatrudnienia osób niepełnosprawnych”, realizowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w partnerstwie z Polskim Forum Osób Niepełnosprawnych, Polską Organizację Pracodawców Osób Niepełnosprawnych oraz KARE Promoting Inclusion for People with Intellectual Disabilities z Irlandii, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Ustawa o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
Rozporządzenie w sprawie Standardów funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej
Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności
Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie warsztatów terapii zajęciowej
Film dokumentalny „Standardy funkcjonowania WTZ w wypowiedziach uczestników”
