Asystencja osobista osób z niepełnosprawnościami (AOON) jest konsekwencją uznania podmiotowości osób z niepełnosprawnościami oraz idącej za tym konieczności budowania takiego systemu wsparcia, w którym sama osoba z niepełnosprawnością czy też osoba wymagająca wsparcia znajduje się w centrum uwagi tego systemu.
Mechanizm profilowania wsparcia oparty jest na potrzebach, planach i możliwościach osoby z niepełnosprawnością, opisanych w formularzach autodiagnozy potrzeb.
Na podstawie informacji z formularza autodiagnozy zespół ds. IPW opracowuje Wstępny Indywidualny Plan wsparcia AOON i przesyła do osoby wnioskującej oraz ustala termin i miejsce spotkania konsultacyjnego z tą osobą.
W trakcie spotkania konsultacyjnego zespół ds. IPW przy aktywnym udziale osoby wnioskującej weryfikuje i uszczegóławia potrzeby przyszłego użytkownika AOON oraz omawia propozycje zawarte we wstępnym IPW. W razie potrzeby w spotkaniu konsultacyjnym, poza osobą z niepełnosprawnością, może wziąć udział również jej opiekun prawny lub inna osoba stale ją wspierająca. Efektem spotkania jest wspólne przyjęcie ustaleń w zakresie:
Asystentem osobistym osoby z niepełnosprawnością może zostać każda osoba dorosła wybrana przez osobę z niepełnosprawnością lub rodzica dziecka z niepełnosprawnością, z wyłączeniem najbliższej rodziny i osób zamieszkujących z przyszłym użytkownikiem asystencji osobistej. Od kandydatów na asystentów wymagane jest zaświadczenie o niekaralności, a w przypadku, gdy asystencja osobista będzie świadczona na rzecz dzieci z niepełnosprawnością od 1 do 16 roku, wymagana jest także pisemna informacja o niefigurowaniu w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Sformułowano również dodatkowe wytyczne dla kandydatów na asystentów osobistych osób z niepełnosprawnością intelektualną w spektrum autyzmu oraz osób głuchoniewidomych. Wszyscy kandydaci na asystentów osobistych muszą odbyć obowiązkowe szkolenie przed rozpoczęciem usługi, niezależnie od tego czy już wcześniej pełnili funkcję asystenta osobistego. Szkolenie powinno zawierać moduł poświęcony prawom asystenta w relacji z osobą z niepełnosprawnością w aspekcie praw pracowniczych, ale także wyznaczania i obrony granic psychologicznych oraz przeciwdziałania wszelkim formom naruszenia godności osobistej. Szkolenie powinno też uwzględniać omówienie sytuacji trudnych.
Czas, forma i treść szkoleń indywidualnych nie powinny być normowane odgórnie. Szkolenie indywidualne z konkretną osobą korzystającą z asystencji osobistej powinno się odbyć bezpośrednio po podpisaniu kontraktu. Asystent otrzymuje wynagrodzenie za czas trwania szkolenia indywidualnego na podstawie wpisu w karcie wsparcia. Przeprowadzenie szkolenia indywidualnego pozostaje zasadniczo w gestii użytkownika usługi. W przypadku jego znacznych trudności poznawczych lub komunikacyjnych szkolenie może być realizowane przy wsparciu osoby mającej doświadczenie w pracy z użytkownikiem. Jednak w każdej sytuacji szkolenie indywidualne musi być zrealizowane w obecności samego użytkownika asystencji osobistej i za jego aprobatą. Zasada ta dotyczy również użytkowników do 13 r.ż. oraz osób ubezwłasnowolnionych. Podczas szkolenia indywidualnego asystent osobisty poznaje specyfikę funkcjonowania konkretnej osoby, jej rutynę, styl życia, sposób komunikacji. Otrzymuje też szczegółowe instrukcje w obszarach, w których osoba z niepełnosprawnością potrzebuje asystencji oraz poznaje jej oczekiwania.
Szkolenia mają 3 podstawowe cele: (1) rozumienie istoty i celów AOON oraz pojęcia niezależnego życia; (2) przygotowanie użytkownika do zarządzania usługami AOON, z których korzysta lub podejmowania istotnych decyzji w sprawie organizacji usług, w zależności od wybranego przez osobę z niepełnosprawnością sposobu zarządzania; (3) ustanowienie dobrej, partnerskiej relacji miedzy użytkownikiem, a asystentem osobistym.
W przypadku osób niepełnoletnich i osób z niepełnosprawnością intelektualną z trudnościami poznawczymi, które są użytkownikami asystencji osobistej, w szkoleniu dla użytkowników mogą uczestniczyć osoby stale je wspierające (np. rodzice). Ponadto przewiduje się specjalne szkolenia skierowane do osób wspólnie zamieszkujących i stale wspierających osoby z niepełnosprawnością intelektualną oraz rodziców dzieci małoletnich. Ważne jest aby te osoby wiedziały jaka jest ich rola w sytuacji kiedy współzamieszkująca z nimi osoba z niepełnosprawnością, korzysta z asystencji osobistej.
Budżet osobisty (BO) to suma środków przydzielanych osobie z niepełnosprawnością, mająca zapewnić jej odpowiednie wsparcie zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Najważniejszą usługą finansowaną z BO jest asystencja osobista.
Użytkownik BO jest właścicielem pieniędzy z BO i ma prawo do dysponowania nimi. Nie mogą tego robić za niego inne osoby czy organizacje. Jest tak niezależnie od wybranej przez niego formy zarządzania BO. Możliwe są dwie podstawowe formy zarządzania BO:
Płatność bezpośrednia
Środki w takim przypadku przekazywane są bezpośrednio do użytkownika w formie wpłaty na konto. Użytkownik samodzielnie:
Płatność pośrednia w dwóch wariantach:
Użytkownik, któremu został przyznany Budżet Osobisty na asystencję osobistą samodzielnie wybiera asystenta osobistego i jest stroną kontraktu zawieranego z asystentem osobistym. Jeśli użytkownik zleci obsługę asystencji osobistej podmiotowi uprawnionemu do jej realizacji to ten podmiot również jest stroną kontraktu.
W kontrakcie dwustronnym ( sytuacja kiedy użytkownik sam zatrudnia asystenta osobistego) określane są warunki współpracy między usługodawcą i asystentem osobistym, a w kontrakcie trójstronnym te warunki są określane między usługodawcą, użytkownikiem i asystentem osobistym. W kontraktach powinny być zawarte m.in.: indywidualny zakres czynnościowy usługi AOON oraz miesięczna liczba godzin asystencji osobistej. Wzory oby kontraktów są załącznikami do Standardu AOON.
Obowiązkiem podmiotu prawnego świadczącego asystencję osobistą jest zatrudnienie koordynatora ds. AOON. Przedstawia on użytkownikowi co najmniej 2 kandydatów na asystenta osobistego (jeśli Użytkownik nie zadeklarował własnego kandydata na asystenta). Koordynator ds. AOON wspólnie z użytkownikiem i asystentem osobistym opracowują i zawierają kontrakt trójstronny. Wspiera on również użytkownika w przeprowadzeniu indywidualnego szkolenia dla asystenta osobistego oraz informuje użytkownika o:
Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych prowadzi publiczny rejestr podmiotów uprawnionych do realizacji asystencji osobistej.
Do rejestru mogą być wpisane:
Podmioty uprawnione do realizacji asystencji osobistej muszą spełniać wymagania szczegółowo określone w rozdz. 10 Standardu AOON pt.: „Wytyczne dla podmiotów prawnych organizujących i realizujących asystencję osobistą”
Asystencja osobista powinna być organizowana jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby z niepełnosprawnością. Jednak obecnie, ze względu na uwarunkowania organizacyjne oraz ograniczoną dostępność usługodawców, organizacja asystencji osobistej na poziomie małych gmin byłaby bardzo trudna. W związku z tym rekomendujemy, aby zadania związane z organizacją AOON były ulokowane na poziomie powiatu. W imieniu powiatu zadania te powinno realizować PCPR.
Osoba z niepełnosprawnością składa wniosek o przyznanie asystencji osobistej do PCPR. PCPR powołuje zespół ds. IPW oraz organizuje zaplecze techniczno-organizacyjne umożliwiające realizację czynności, które ten zespół wykonuje. Są to w szczególności: rozpatrzenie złożonych wniosków oraz przyznanie budżetu osobistego i godzin asystencji osobistej.
PCPR wydaje decyzje o przyznaniu asystencji osobistej poszczególnym osobom, zgodnie z rekomendacjami zespołu ds. IPW.
Dostęp do asystencji osobistej jest prawem osoby z niepełnosprawnością, a realizację tego prawa, w tym środki na świadczenie powinien zapewniać budżet państwa. Konieczne jest również zapewnienie ciągłości finansowania. W tym celu, w ramach opracowanego standardu, proponujemy, aby minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego wyznaczył jednostkę centralną do obsługi asystencji osobistej, jej finansowania, rozliczania i nadzorowania.
Konieczne jest wprowadzenie zaliczkowego systemu przekazywania środków na kolejny kwartał, z możliwością i ich rozliczenia po jego zakończeniu. Zapewni to płynność płatności bez konieczności zabezpieczania środków własnych przez podmioty uprawnione do świadczenia asystencji osobistej lub same osoby z niepełnosprawnościami, które z niej korzystają.
Przekazywane środki powinny w pełni zabezpieczać wynagrodzenia asystentów osobistych, zgodnie z liczbą godzin wskazaną w Indywidualnym Planie Wsparcia oraz koszty realizacji wsparcia towarzyszące asystencji osobistej.
W ramach budżetu będącego w dyspozycji jednostki centralnej powinny również zostać zabezpieczone środki na obsługę zadania dla poszczególnych powiatów. W tym na wynagrodzenia członków zespołów ds. IPW i koszty administracyjne związane z pracą zespołów oraz koszty administracyjne dla realizatorów asystencji osobistej. Procedury przekazywania środków oraz ich wysokość określi jednostka centralna w porozumieniu z powiatami i organizacjami wpisanymi do rejestru podmiotów rekomendowanych do realizacji asystencji osobistej prowadzonego przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego.
